Ayça Karaca [email protected]

Petrol fiyatları düşerken: Türkiye kazananlar kulübünde mi?

Ekonomistlerin dün öngördüklerinin bugün neden gerçekleşmediğini yarın açıklayabilme yetisine sahip kişiler olduğu söylenir. Özellikle son bir kaç aydır ülkemizde ve yakın coğrafyamızda yaşanan baş döndürücü gelişmeler, yapılan ekonomik tahminleri neredeyse tamamen değiştirerek bu sözü ekonomistler için haklı çıkarır hale geldi. Bu duruma en yakın örnek ise petrol fiyatlarına ilişkin yakın geçmişteki beklentiler  hatırlanarak verilebilir.

Ortadoğu’da IŞİD örgütünün Irak’ta girdiği çatışmalar sonrası petrol arzının azalması ve fiyatların yükselmesi olasılığı Türkiye için cari açık ve enflasyonda yaratabileceği sıkıntılar açısından en önemli ekonomik risklerden biri olarak görülüyordu. Ancak global ekonomide özellikle Euro Bölgesi’nden kaynaklanan durgunluk, ABD’nin kaya gazı üretimini arttırması ve Uluslararası Enerji Ajansı’nın küresel petrol talep dengesine ilişkin olumsuz beklentileri sonucu petrol fiyatlarında son aylarda büyük gerileme yaşandı. Brent Petrol’ün varil fiyatı  19 Haziran’dan bu yana 115 dolardan 83 dolara gerileyerek yaklaşık %30 değer kaybetti ve Aralık 2010’dan bu yana görülen en düşük seviyeye indi.

Kazananlar ve kaybedenler

Fiyatlardaki bu gerilemenin küresel konjonktürdeki yansımaları ise ülkelere göre  değişiklik gösteriyor. Citibank Küresel Araştırmalar Müdürü Ed Morris Financial Times’da yayınlanan makalesinde petrol fiyatlarındaki düşüşün küresel bazda kazananlar ve kaybedenler yaratacağını ve kaybedenler kulübünde en ön sırada petrol üreticisi ülkeler ile hükümetlerin yer aldığını  belirtiyor. 

Brent Petrol’ün varil fiyatının 80 dolara düşmesi halinde OPEC ülkelerinin yaklaşık 1 trilyon dolar tutarındaki  gelirlerinin 200 milyar dolarını kaybedeceğini ve Arap Baharı sonrası artan bütçe açıklarını kapatmada zorlanırken dış borç ödemelerini aksatmadan yapmalarının da güçleşebileceğini vurguluyor. ABD’nin de fiyatlar düşmeye devam ederse yatırımlarını geliştirmek için harcamalarını kısmak zorunda kalacağını ve bunun da kaya gazı üretimi devrimini yavaşlatacağını öngörüyor.

Türkiye için yeni beklentiler

Bu çerçevede, Türkiye cari açığının yaklaşık %90’ı enerji ithalatından kaynaklanan bir ülke olarak petrol fiyatlarındaki düşmenin ekonomik göstergelerine olumlu yansıyacağı bir ülke olarak görülebilir. Roubini Global Economics araştırmacılarından  Maya Senussi’nin son raporuna  göre petrol fiyatlarındaki düşüş Türkiye’nin özellikle enerji ithalatından kaynaklanan cari açık  ve yüksek enflasyon gibi iki büyük sorunu üzerindeki endişeleri  bir parça giderebilir. Bu yıl sonu için cari açık 49,5 milyar dolar  -GSMH’nın %6’sı- olarak ön görülüyor. Gelecek yıl için de ılımlı bir artışla cari açığın gelişen ülkelerdeki en yüksek oranlardan birine ulaşarak 51,3 milyar dolar –GSMH’nın %6,2’si-  olarak gerçekleşeceği tahmin ediliyor.   

Petrol fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle cari açığı arttıran risklerin daha dar bir aralıkta seyredeceği belirtiliyor. Buna göre petrol fiyatlarındaki her 10 dolarlık düşüş Türkiye’nin dış ödemelerinde yaklaşık 4 milyar dolar tutarında (GSMH’nın %0,5’i)  bir iyileşme sağlıyor. Petrol fiyatlarının 2015 yılında 90-95 dolar arasında seyredeceği varsayımıyla cari açığın 2014’te beklenen 49,5 milyar dolar düzeyinden 2015’te 46 milyar ile 48 milyar dolar arasında bir seviyeye (GSMH’nın %5,6’sı ile %5,8’i) inebileceği tahmin ediliyor.

Ancak iç talebin toparlanmasından dolayı enerji dışı ithalat rakamlarının daha da artabileceği bunun da cari açıkta daha büyük bir iyileşmeyi engelleyebileceği de öne sürülüyor. Roubini analistleri tarafından yapılan cari açık tahminleri 2014 ve 2015 için   46 milyar dolar olarak  revize  edilmiş resmi  hedeflerin üzerinde bulunuyor.

Petrol fiyatlarındaki düşüşün enflasyon cephesinde etkisinin ise daha ılımlı olması bekleniyor. Fiyatlarda %10 azalış ya da artışın manşet enflasyona etkisinin %0,5  düzeyinde olacağı  ve enflasyonun 2014’te %9 düzeyine ulaşıp 2015’te ise %7,3 düzeyine ineceği tahmin ediliyor. Petrol fiyatlarındaki, düşmenin enflasyonda yarattığı ılımlı azalış etkisine rağmen 2015 beklentisi yine de resmi revize enflasyon hedefinin -%6,3-   üzerinde bulunuyor.

Bu kapsamda, ABD’nin parasal genişlemesinin sona erdiği ve gelecek yıl faiz artırımına gitmesine ilişkin beklentilerin çoğaldığı bir dönemde petrol fiyatlarında görülen azalış başta Türkiye olmak üzere enerji ithalatçısı ülkeler için yeni bir “parasal genişleme” anlamına gelebilir.  Bu gelişmelerin başta cari açık ve enflasyon olmak üzere ekonomik göstergelerde ılımlı bir iyileşme yaratması beklenmekle birlikte gelişen ülkelerden hızlı sermaye çıkışlarının yaşandığı, güvenli liman arayışının arttığı ve jeopolitik risklerin çoğaldığı bu süreçte yeni “parasal genişlemenin”  etkisinin nispeten sınırlı olacağı da öngörülebilir.