Gökhan Ugan [email protected]

Koronasız günler ne zaman gelecek?

Kovid-19 salgını son iki aydır gündemimizin tam ortasına öyle bir oturdu ki başka hiçbir şey konuşamaz olduk. Dünya nüfusu evden dışarı çıkamıyor, şehirler terkedilmiş gibi, ekonomi durma noktasına geldi. Tüm sosyal aktiviteler ya ertelendi ya iptal edildi. Oteller, restoranlar bomboş. Gökyüzünde görmeye alışkın olduğumuz uçaklar şimdi hangarlarına çekilmiş bekliyor. Ekonomik aktivite o kadar yavaşladı ki ellerindeki ürünü saklayacak yer bulamayan petrol satıcıları alıcılara üste para vermeye başladı. Hal böyleyken herkes merakla tek bir sorunun cevabını arıyor: Bu durum daha ne kadar böyle devam edecek?

1918 yılındaki İspanyol Gribi'nden bu yana tarih bu derece etkili bir salgını defterine kaydetmemişti. Yolculuğuna Çin’in Wuhan şehrinden başlayan Korona virüs kısa süre zarfında tüm dünyayı etkisi altına aldı. Bulaşma riskini en aza indirmek amacıyla hali hazırda tüm dünyada sokağa çıkma yasağı dahil katı tedbirler uygulanıyor. Harcanan tüm çabalara rağmen bu yeni arkadaşın yakamızı ne zaman bırakacağına dair kimse net bir şey söyleyemiyor. Elimizdeki tek veri hastalığın seyrine ilişkin devlet otoriteleri tarafından açıklanan sayılar.

Türkiye’de de Sağlık Bakanlığı 10 Mart’tan bu yana Korona virüse ilişkin verileri yayınlıyor. İlk başta sadece yeni vaka sayısı ile vefat sayısı açıklanırken, bu verilere 24 Mart’tan itibaren yapılan test sayısı ile iyileşen hasta sayısı da eklendi. Bu aralar dış dünyaya açılan tek penceremiz internet ve medya üzerinden yapılan yayınlar. Her ne kadar bu platformlarda bilgi aktaran bilim adamlarının sözleri çok daha önemliyse de benim gibi sayılarla haşır neşir olmayı seven biri iki aya yakın bir süredir biriken bir zaman serisini görünce analiz yapmaktan kendini alamıyor. Hal böyle olunca ben de kendimi tutamadım ve bu salgının ülkemizde ne zaman sonlanabileceğine dair bir analiz yapıp sizlerle paylaşmak istedim.

Öncelikle birçok platformda paylaşılan toplam vaka ve toplam vefat sayılarına bir bakalım. Genellikle bu grafikte her iki veri için de aynı ölçeklendirme kullanılıyor. İki verinin aldığı değerler birbirinden çok farklı olduğu için ben öyle yapmadım ve iki veriyi farklı ölçeklendirmeyle aynı grafikte gösterdim. Görmüş olduğunuz gibi toplam vaka sayısı eğrisi uzun süre toplam vefat sayısı eğrisinin üzerinde seyretmiş ve 25 Nisan’dan sonra bu eğrinin altına düşmüş. Kabaca ifade etmek gerekirse toplam vaka sayısındaki artış hızı bu tarihten sonra toplam vefat sayısındaki artış hızının altına düşmüş. Korona virüse yakalanan bir hastanın belirli bir tedavi süresi sonunda iyileştiği veya vefat ettiği düşünülürse iyileşen hasta sayısı ile vefat sayısının gecikmeli veriler olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumda toplam vaka sayısındaki artış hızı yavaşlamaya başlamışsa bir süre sonra toplam vefat sayısındaki artış hızı da yavaşlayacaktır. BU BİRİNCİ İYİ HABER!

Şimdi bir de yeni vaka sayısı ile iyileşen hasta sayısını karşılaştıralım. Gördüğünüz gibi yeni vaka sayısı 11 Nisan’da zirve yaptıktan sonra düşüşe geçmeye başlamış. İyileşen hasta sayısı ise özellikle 15 Nisan’dan itibaren hızla yükselmiş ve 24 Nisan’da yeni vaka sayısını yakalayıp geçmiş. Bu şu demek: 24 Nisan öncesinde iyileşen hasta sayısı yeni gelen hasta sayısından az olduğu için Korona virüsle mücadele etmekte olan hasta sayımız durmadan artıyordu. 24 Nisan’dan sonra ise iyileşen hasta sayımızdan daha az yeni hasta geldiği için Korona virüsle mücadele etmekte olan hasta sayımız giderek azalıyor. BU İKİNCİ İYİ HABER!

Şimdi biraz da teknik analiz yapalım. Yukarıdaki grafikte günlük vaka sayısının seyri görülüyor. Günlük vaka sayılarını 7 günlük hareketli ortalama ve virüsün kuluçka süresi olarak açıklanan 14 günlük hareketli ortalama ile karşılaştıralım. Teknik analiz yapanlar bilir, zaman serisi hareketli ortalamaların üzerindeyse yukarı yönlü bir trendden bahsedilir. Grafikten de görüleceği üzere günlük vaka sayısı 16 Nisan’da 7 günlük hareketli ortalamaya eşitlenmiş. 7 günlük kısa vadeli hareketli ortalama ise 22 Nisan’dan sonra 14 günlük uzun vadeli hareketli ortalamanın altına düşmüş. Diğer bir ifadeyle 22 Nisan’dan sonra aşağı yönlü bir trend başlamış. Her ne kadar grafikte 27 ve 28 Nisan’da vaka sayısı yükselmiş gibi görünse de bu yapılan test sayısıyla ilgili bir durum, sizi yanıltmasın. BU ÜÇÜNCÜ İYİ HABER!

Sağlık Bakanlığı tarafından günlük olarak açıklanan verilerde test sayıları değişkenlik gösterdiği için yeni vaka sayısı yapılan test sayısına bağımlı bir veri. Bu nedenle sadece günlük vaka sayılarını analiz etmek biraz önce de söylediğim gibi yanıltıcı olabilir. Seriyi daha anlamlı bir hale getirmek için her 100 test başına tespit edilen vaka sayını hesaplayabiliriz. Yukarıdaki son grafik bu düzeltilmiş veriyi gösteriyor. Görüldüğü üzere 27 Mart’tan bu yana yapılan her 100 testte tespit edilen vaka sayısında istikrarlı bir azalma var. BU DÖRDÜNCÜ İYİ HABER!

Şimdi gelelim en önemli soruya: Ne zaman bitecek bu azap? Son grafik üzerinden bir tahminleme yapalım ve grafiğe bir trend doğrusu ekleyelim. Bu doğru öyle bir doğru ki her bir gözlem değeri çizdiğimiz bu doğruya en yakın konumda bulunuyor. Daha teknik bir ifade ile bu doğru hata kareleri toplamının en az olduğu noktaları birleştiriyor. İşte çizdiğimiz bu doğrunun fonksiyonunu kullanarak ileriye yönelik tahmin yapabiliriz. Sizlerin de gördüğü gibi trend doğrusu sıfır değerine 26 Mayıs’ta ulaşıyor. Bu demektir ki koşullar aynı şekilde devam ederse geçmiş verilerin ışığında 26 Mayıs’ta yeni vaka sayısı sıfıra ulaşabilir.

Öyle görünüyor ki Ramazan Bayramı’nın son gününe denk düşen 26 Mayıs’ta bu beladan kurtulabiliriz. Ancak yine de unutmamak lazım ki bu tahmin sadece mevcut tedbirlerin aynı disiplinle uygulandığı bir durumda geçerli olabilir. Eğer şimdiden rahatlar ve tedbir almayı elden bırakırsak kendimizi çok daha vahim bir durumun içinde bulabiliriz. Bu nedenle işi sağlama alalım, yetkilileri dinleyelim, kurallara uyalım. En önemlisi evde kalalım. Evde kalalım ki 26 Mayıs’ta hep birlikte çifte bayram yaşayabilelim. Sağlıkla kalın.

Saygılarımla,